آیه 30 سوره مؤمنون

إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ وَ إِنْ كُنَّا لَمُبْتَلِينَ (30)

إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ‌: بدرستى كه در آنچه ذكر شد از قصه نوح عليه السلام و قومش، هر آينه نشانه‌ها و دلالات است مر اهل عبرت را كه تا به بادبان تأمل، كشتى نجات را از امواج ضلالت به ساحل هدايت رسانند. وَ إِنْ كُنَّا لَمُبْتَلِينَ‌:

و بدرستى كه شأن و امر اينست كه بوديم ما هرآينه رسانندگان بلاى عظيم و عقاب اليم به قوم نوح. يا امتحان و آزمايش كنندگانيم همه بندگان را بدين آيات تا حال مصدقان و مكذبان بر اهل عالم ظاهر و هويدا شود. يا امتحان نمايندگان قوم نوح بوديم به ارسال نوح و وعظ و تذكير او تا معلوم شود كه كدام پيروى او نمايند و كدام سرپيچى كنند.

نكته: قوله‌ «وَ إِنْ كُنَّا لَمُبْتَلِينَ» ان مخففه از مثقله و ضمير شأن مقدر اسم آن و ادخال «ل» در خبر فارق است ميان مخففه و نافيه.

فَأَوْحَيْنا إِلَيْهِ أَنِ اصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنا وَ وَحْيِنا فَإِذا جاءَ أَمْرُنا وَ فارَ التَّنُّورُ فَاسْلُكْ فِيها مِنْ كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَ أَهْلَكَ إِلاَّ مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ مِنْهُمْ وَ لا تُخاطِبْنِي فِي الَّذِينَ ظَلَمُوا إِنَّهُمْ مُغْرَقُونَ «27» فَإِذَا اسْتَوَيْتَ أَنْتَ وَ مَنْ مَعَكَ عَلَى الْفُلْكِ فَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي نَجَّانا مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ «28» وَ قُلْ رَبِّ أَنْزِلْنِي مُنْزَلاً مُبارَكاً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْمُنْزِلِينَ «29» إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ وَ إِنْ كُنَّا لَمُبْتَلِينَ (30)

ترجمه‌

- پس وحى كرديم باو كه بساز كشتى را به نگاهداشت ما و الهام ما پس چون آيد فرمان ما و بجوشد تنور پس در آور در آن از هر صنفى جفتى را دو تا و اهلت را مگر كسى كه سبقت گرفته بر او گفتار از ايشان و سخن مگو با من در باره آنها كه ستم كردند همانا آنانند غرق شدگان‌

پس چون بر آمدى تو و هر كه با تو است بر كشتى پس بگو ستايش مر خدا را كه رهانيد ما را از گروه ستمكاران‌

و بگو پروردگار من فرود آور مرا فرود آوردنى با بركت و توئى بهترين فرود- آورندگان‌

همانا در اين هر آينه نشانه‌ها است و همانا بوديم هر آينه آزمايندگان.

تفسير

- خداوند متعال دعاى حضرت نوح را در آيه سابقه اجابت فرمود و دستور الهى بطريق وحى باو رسيد كه در تحت نظر و مراقبت و بر طبق دستور خداوند مشغول بساختن كشتى گردد و چون امر الهى بعذاب صادر گردد و آب از تنور فوران و جوشش كند از هر نوعى از انواع حيوانات يك جفت نر و ماده بگيرد و وارد كشتى نمايد و كلمه كلّ بدون تنوين نيز قرائت شده با خانواده خود هر كس باشد مگر آنكس را كه مقدر شده هلاكتش بعلت كفرش كه پسر آنحضرت‌

جلد 3 صفحه 637

كنعان و زوجه او واعله باشد و تفصيل اين قصه و روايات وارده در آن و جهات ادبى و شرح الفاظ آيه شريفه در اوايل سوره هود مستوفى گذشت و تكرار نميشود و نيز امر شد كه حضرت نوح شفاعت در باره كفّار كه بر خويش و خلق ستم نمودند ننمايد چون قضاى الهى بر غرقشان جارى شده و از قابليّت شفاعت افتاده‌اند و مقرر گرديد كه چون همگى در كشتى قرار گرفتند حمد كند خدا را بر نجات و خلاصى خود و يارانش از شرّ كفّار و ديدار اشرار ستمكار و بخواهد از خداوند كه در وقت فرود آمدن از كشتى قدوم يا مقدم او را مبارك فرمايد يعنى ورود او را در زمين مقرون بخير و سعادت يا مورد او را از زمين مشحون بانواع نعمت فرمايد چون منزل بضمّ ميم و فتح زاء ظاهرا مصدر است و محتمل است اسم مكان باشد و خداوند هر دو را بر او مبارك فرمود كه تمام اهل زمين را از نسل او يا از نسل او و همراهانش قرار داد و بركاتش را بر او نازل و زمين را براى ايشان مشحون بانواع نعمت فرمود و منزل بفتح ميم و كسر زاء نيز قرائت شده و بنابراين ظاهرا اسم مكان است و ممكن است مصدر باشد و خدا بهتر از هر كس ميتواند نزول و منزل واردين را مقرون بخير دنيا و آخرت فرمايد و اينجمله بدستور الهى برسم ادب دعا براى ثناى خداوند اضافه شده تا دعا نزديكتر باجابت گردد در فقيه از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نقل نموده كه بامير المؤمنين عليه السّلام فرمود اى على وقتى وارد منزلى شدى بگو اللّهم أنزلنى منزلا مباركا و انت خير المنزلين مرزوق ميشود تو را خير آن و دفع ميگردد شرّ آن از تو و بنابراين محتمل است دعاى حضرت نوح راجع بسلامتى و عافيت در كشتى باشد در هر حال اين قصه و امثال آن دلالت دارد بر قدرت و عزت خداوند و قهر و غلبه او بر ستمكاران و سوء عاقبت اهل كفر و عصيان و آنكه امر از اين قرار است كه خدا مردم را در معرض امتحان قرار ميدهد بنقل اين قبيل حكايات و قصص تا خوب از بد ممتاز گردد بتفكّر در آن قصص و تنبّه و تذكر از آنها و بعدم توجّه و بى‌اعتنائى و بقاء در غفلت و نادانى يا آنكه همانا خدا بمردم جور نميكند ولى مبتلا ببلا ميفرمايد چنانچه از نهج البلاغه استفاده ميشود كه براى معناى اخير استدلال بذيل اين آيه فرموده است.

جلد 3 صفحه 638

إِن‌َّ فِي‌ ذلِك‌َ لَآيات‌ٍ وَ إِن‌ كُنّا لَمُبتَلِين‌َ (30)

محققا ‌در‌ ‌اينکه‌ قضاياي‌ نوح‌ ‌هر‌ آينه‌ آيات‌ و دلائل‌ و بيّنات‌ و حجج‌ ‌است‌ ‌براي‌ اهل‌ عالم‌ و محقّقا ‌ما هستيم‌ ‌از‌ آزمايش‌ كننده‌گان‌.

(إِن‌َّ فِي‌ ذلِك‌َ) ‌در‌ بيان‌ قضاياي‌ نوح‌ ‌که‌ ‌در‌ آيات‌ شريفه سابقه‌، بلكه‌ ‌در‌ بسياري‌ ‌از‌ سور قرآني‌، بلكه‌ بسياري‌ ‌از‌ خصوصيّات‌ ‌که‌ ‌در‌ لسان‌ اخبار ذكر ‌شده‌.

(لَآيات‌ٍ) دلائل‌ و بيّنات‌ و نشانه‌هايي‌ ‌است‌ ‌که‌ عاقبت‌ شرك‌ و كفر و ظلم‌ و

جلد 13 - صفحه 387

فسق‌ و فجور ‌به‌ كجا مي‌كشد ‌که‌ يك‌ مرتبه‌ تمام‌ أهل‌ عالم‌ هلاك‌ شوند و غرق‌ شوند و اثري‌ ‌از‌ ‌آنها‌ باقي‌ نماند عمارات‌ ‌آنها‌، اموال‌ ‌آنها‌، اشجار ‌آنها‌، حيوانات‌ ‌آنها‌ تمام‌ ‌از‌ ‌بين‌ برود صفحه زمين‌ ساده‌ گردد فقط مؤمنين‌ نجات‌ پيدا كنند.

(وَ إِن‌ كُنّا لَمُبتَلِين‌َ) ‌ان‌ مخففه‌ ‌براي‌ تأكيد و همچنين‌ لام‌ تأكيد و جمله اسميّه‌ ‌با‌ سه‌ تأكيد، امتحان‌ و آزمايش‌ مي‌كنيم‌، خداوند تمام‌ بنده‌گان‌ ‌را‌ امتحان‌ مي‌كند حتّي‌ انبياء و ملائكه‌ و جن‌ّ و انس‌ ‌تا‌ نيكان‌ مقام‌ ‌آنها‌ ‌بر‌ ديگران‌ مكشوف‌ گردد و بدان‌ ‌بر‌ ‌خود‌ و ديگران‌ خيانت‌ ‌آنها‌ معلوم‌ شود مثل‌ امتحان‌ ملائكه‌ و شيطان‌ ‌در‌ سجده ‌به‌ آدم‌ و امتحان‌ نوح‌ و ابراهيم‌ و يعقوب‌ و يوسف‌ و موسي‌ و ذكريّا و يحيي‌ و امثال‌ ‌آنها‌ و مثل‌ امتحانات‌ مسلمين‌ ‌پس‌ ‌از‌ رحلت‌ پيغمبر صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و ‌سلّم‌ ‌در‌ امر خلافت‌ و امتحان‌ كوفيان‌ درباره ابي‌ ‌عبد‌ اللّه‌ ‌عليه‌ ‌السلام‌ و ‌غير‌ اينها نظر ‌به‌ اينكه‌ زبان‌ جاي‌ نرم‌ گذارده‌ دعاوي‌ دارد لكن‌ حقيقت‌ و باطن‌ مكشوف‌ نيست‌ خداوند ‌به‌ مجرّد ادعاء قبول‌ نمي‌فرمايد باطن‌ و قلب‌ و حقيقت‌ مي‌خواهد (أَ حَسِب‌َ النّاس‌ُ أَن‌ يُترَكُوا أَن‌ يَقُولُوا آمَنّا وَ هُم‌ لا يُفتَنُون‌َ وَ لَقَد فَتَنَّا الَّذِين‌َ مِن‌ قَبلِهِم‌ فَلَيَعلَمَن‌َّ اللّه‌ُ الَّذِين‌َ صَدَقُوا وَ لَيَعلَمَن‌َّ الكاذِبِين‌َ) عنكبوت‌ آيه 1 و 2 و امتحانات‌ إلهي‌ مختلف‌ ‌است‌ يكي‌ ‌را‌ ‌به‌ غني‌، يكي‌ ‌را‌ ‌به‌ فقر، يكي‌ ‌را‌ ‌به‌ نعمت‌، يكي‌ ‌را‌ ‌به‌ بلا، يكي‌ ‌را‌ ‌به‌ عزت‌، يكي‌ ‌را‌ ‌به‌ ذلت‌ و هكذا بايد ‌در‌ ‌هر‌ حال‌ شكر و صبر كند و ‌به‌ وظائف‌ و تكاليف‌ پا ‌بر‌ جا ‌باشد‌ خداوند حفظ فرمايد ‌ما ‌را‌ ‌از‌ جميع‌ خطرات‌ و ثابت‌ بدارد.

]

(آیه 30)- در این آیه اشاره به مجموع این داستان کرده، می‌گوید: «در این (ماجرای نوح و پیروزیش بر ستمکاران و مجازات این قوم سر کش به شدیدترین وجه) آیات و نشانه‌هایی (برای صاحبان عقل و اندیشه) است»! (إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ).

«و ما بطور مسلم (همگان را) آزمایش می‌کنیم» (وَ إِنْ کُنَّا لَمُبْتَلِینَ).